Over zaaien en kiemtemperatuur van zaden

Nu de dagen langer worden en de zon meer kracht krijgt kan ik mijn zaaikriebels niet langer onderdrukken. Daarom zaaide ik vorige week de eerste paprika’s, pepers en Lathyrus. Wat is het heerlijk om weer van start te gaan! Grond onder je nagels, de eetkamertafel vol met zaadjes en moestuinplannen… in mijn gedachten staat de tuin alweer vol. Maar zover is het nog lang niet, de zaadjes hebben nu de juiste temperatuur, licht en water nodig om te ontkiemen.

Kiemtemperatuur van zaden

Zaden hebben allemaal een andere kiemtemperatuur nodig. Voor paprika en peper is dat ongeveer 25 graden. Deze temperatuur kan je het beste bereiken door de potgrond van te voren binnen te zetten zodat de grond kan opwarmen. Gebruik je potgrond uit de schuur, dan zal het langer duren voordat de zaden ontkiemen. Na het zaaien zet ik de zaaibak op of in de buurt van de centrale verwarming. Als je in een klein bakje zaait kan je dit ook op de computermodem zetten voor extra warmte.

Bij de juiste temperatuur zullen de eerste zaden na een week ontkiemen. Wees niet ongerust als dit wat langer duurt, er zijn ook zaden die er wel drie weken over doen. Ik schreef eerder een blog over het zaaien van paprika, peper en aubergine, daarin kan je meer lezen over mijn manier van zaaien.

Koudekiemers

Koudekiemers zijn zaden die wakker worden bij koudere temperaturen. Je kan ze het beste zaaien in het najaar of de winter in een koude kas of koele slaapkamer. Sommige zaden hebben temperatuurschommelingen nodig om te ontkiemen of goed te groeien. Voorbeelden van koudekiemers zijn bieslook en daslook, maar ook bloemen als Ridderspoor en Echineacea.

Voordat je gaat zaaien doe je er dus goed aan om eerst te kijken welke temperatuur zaden nodig hebben voor de kieming. Dit kan je terugvinden op het zakje. Hierop staat de zaaiperiode en of dat binnen of buiten moet, maar soms ook de ontkiemingstemperatuur. Belangrijk dus! Kan je het niet terugvinden, zoek dan op internet bij de informatie van de zaadleverancier. Het zou zonde zijn als je zaden niet ontkiemen doordat ze verkeerd gezaaid zijn.

Lichtkiemers

Niet alle zaden moeten afgedekt worden door potgrond of zaaigrond. Er zijn namelijk ook zaden die niet ontkiemen in het donker. Deze zaden ontkiemen in het licht. Je dekt ze niet af, of dekt ze heel licht af met schelpenzand. Sla, selderij en peterselie zijn lichtkiemers.

Algemene zaaitips

Behalve de ontkiemingstemperatuur zijn er nog een aantal andere zaken waar je op moet letten bij het zaaien. Voor de beginners onder jullie geef ik wat algemene zaaitips over zaaien, de keuze van zaaigrond en water geven.

Zaai niet alles tegelijk

Door niet alle zaden tegelijk te zaaien hou je altijd een escape voor zaden die niet ontkiemen of dood gaan. Door je kansen te spreiden heb je altijd de mogelijkheid opnieuw te zaaien door wat zaden achter te houden. In sommige zakjes zitten trouwens ook heel veel zaden die je zeker niet allemaal nodig hebt in één seizoen.

Zaai niet te diep

Zaai ongeveer anderhalf tot twee keer de hoogte van het zaadje. Dek de zaden dus niet af met veel grond maar een klein laagje dat past bij de grootte van het zaadje. Zo hoeft het zaadje niet extreem veel moeite te doen om boven de grond te komen. Als er veel grond op het zaadje ligt zal ontkiemen misschien nog wel lukken maar het zaadje wordt onnodig uitgeput wat de groei van de zaailing niet ten goede komt.

Zaaigrond

Je kan zaaien in potgrond maar ik gebruik liever zaaigrond. Deze maak ik zelf door schelpenzand (te koop in de dierenspeciaalzaak op de vogelafdeling) te vermengen met potgrond. Zo maak je op een goedkopere manier zaaigrond. Zaaigrond is beter voor de jonge zaailingen, ze kunnen nog niet veel meststoffen verwerken en hebben dit ook niet nodig. Door zand toe te voegen verarm je de potgrond, wordt de potgrond luchtiger en zorg je ervoor dat water sneller wordt afgevoerd. Gebruik geen bemeste tuinaarde voor zaailingen, het is te scherp voor de tere plantjes.

Lees de achterkant van het zakje

Op de achterkant van het zakje vind je allerlei informatie over het gewas. Niet alleen de zaaiperiode kan je hier vinden maar ook binnen of buiten zaaien, kiemtemperatuur (staat niet op alle zakjes helaas) en eventuele bijzonderheden als donker of lichtkiemer, voorzaaien of niet en hoelang het duurt voordat je de groente kan oogsten. Lees dit altijd zorgvuldig, dit zijn de beste adviezen.

Begin niet te vroeg

Zaaikriebels zijn soms lastig in toom te houden maar denk bij het zaaien altijd aan de planten die uit de zaadjes komen. Je kan best tomaten zaaien in januari, maar denk dan aan al die jonge plantjes die nog tot half mei (IJsheiligen!) binnen moeten blijven omdat het buiten nog te koud is…. Plantjes die al die maanden water en verzorging nodig hebben.. Tomaten zaaien in januari.. ik zou het niet doen.

Vroeg zaaien heeft nog een ander nadeel. In de winter is er aanmerkelijk minder daglicht, wat zaailingen nodig hebben om te groeien. Door wat langer te wachten met zaaien krijgen zaaisels aanmerkelijk meer licht doordat de dagen langer worden. Zou je nu in december of begin januari zaaien dan moeten de zaailingen erg hun best doen om te ontkiemen en door de donkere dagen ook om te groeien. Je krijgt dan lange dunne zaailingen. Ze rekken zich uit naar het licht en dat is niet goed, dunne zaailingen zijn meestal zwak.

Voorzaaien of ter plaatse

Niet alle zaadjes kan je voorzaaien. Worteltjes maken bijvoorbeeld een penwortel, die houden niet van verspenen. Daarom kan je worteltjes beter ter plaatse zaaien. Vruchtgewassen hebben een lange groeiperiode en kan je beter wel voorzaaien, deze informatie kan je ook achterop het zakje vinden. Voor buiten ter plaatse zaaien is het nu nog te vroeg, ik doe dit niet voor maart. De grond is nog te koud.

Zaai meer dan je nodig hebt maar overdrijf niet

Calculeer verliezen in. Zaadjes gaan soms dood of worden vergeten waardoor ze verdrogen. Eenmaal uitgeplant in de moestuin worden ze soms massaal opgegeten door slakken. Houd hier rekening mee en zorg dat je altijd wat plantjes op reserve hebt. Daardoor kan je weer een nieuw plantje uitplanten als de tuin wordt geteisterd door een slakkeninvasie, dit is makkelijker dan opnieuw zaaien.

Label de zaaisels en zaailingen

Als zaailingen alleen nog kiemblaadjes hebben lijken ze allemaal op elkaar. Pas als ze de eerste echte blaadjes krijgen zie je verschillen, maar als je twee soorten tomaten kweekt kan je het verschil niet zien. Daarom is het handig om labels te gebruiken. Deze kan je kopen maar ook zelf maken. Ik kies voor het laatste en maak ze meestal van een oude luxaflex of het deksel van een botervlootje.

Voor het beschrijven gebruik ik een watervaste viltstift. Zo voorkom je dat de tekst verdwijnt als je per ongeluk op het label spuit met water. Label alle zaaisels direct na het zaaien en later ook bij het verspenen. Werk geconcentreerd en consequent om te voorkomen dat zaaisels verwisseld worden.

Water geven

Pas gezaaide zaden kan je het beste water geven met een plantenspuit. Voel eerst aan de grond of het nodig is om te sproeien, voelt de grond nog nat aan dan kan je beter nog een dag wachten. Het is beter om dagelijks een klein beetje te bevochtigen dan één keer heel veel. Door zaden af te dekken met een plasticzakje (recycle!) of een kap over de bak te zetten (mini kasje) houd je de zaden vochtiger.

Lichte of donkere plaats

De meeste zaden ontkiemen het beste op een lichte plaats. Dat hoeft niet perse met direct zonlicht, als de zaden opkomen zouden ze gelijk kunnen verbranden door de felle zon. Maar zaden hebben wel licht nodig om te ontkiemen.

Stratificatie, scarificatie en weken

Stratificatie is het doelbewust koelen van zaden om de natuur na te bootsen. Je geeft de zaailingen als het ware een koude prikkel om te ontkiemen. Dit kan door ze in een zakje of potje in de koelkast te leggen maar ook door ze in nat zand in de koude kas of buiten (4 graden) te leggen. Voor een groot deel van de zaden is dit voldoende, maar anderen hebben een echte vriesperiode nodig. Op deze website kan je lezen welke bloemenzaden voordeel hebben bij stratificatie.

Scarificatie is een techniek om zaden met een dikke huid eerder te laten ontkiemen. De zaden worden hierbij beschadigd. Dit kan mechanisch, chemisch en thermisch. Ik wil er niet te diep op in gaan, ik vind het zelf geen goed idee om zaden te beschadigen en wil het ontkiemen zoveel mogelijk op natuurlijke wijze laten verlopen. Maar er zijn dus meer mogelijkheden om het ontkiemen sneller te laten verlopen. Een voorbeeld is het vijlen van Lathyruszaden om de schil dunner te maken (niet bij het oog!). Bewerken met schuurpapier heeft hetzelfde resultaat, hiermee boots je slijtage in de natuur na. Ik heb dit nooit gedaan en is voor mij alleen een optie als ik heel laat ben met zaaien.

Het weken van zaden kennen we allemaal wel denk ik. Door met name grote, harde zaden voor te weken in lauw water zullen ze eerder ontkiemen. Dit doe ik altijd met bonen, erwten en Lathyrus, maar het kan met veel meer zaden. Houd ongeveer 24 uur aan om te weken. De zaden worden tijdens het weken lichter van kleur en zwellen op. Laat ze niet langer weken om te voorkomen dat ze openbarsten of rotten in het water.

Verspeen niet te vroeg

Verspenen is het verplanten van een zaailing naar een eigen potje met potgrond. Doe dit als de zaailing tenminste vier eigen blaadjes heeft na de kiemblaadjes. Kiemblaadjes zijn de eerste blaadjes die verschijnen na het ontkiemen, het derde en vierde blaadjes zijn pas de eerste twee echte blaadjes. Pas na vier echte blaadjes heeft het plantje voldoende wortels om het verspenen te overleven.